Τρίτη 27 Δεκεμβρίου 2011

Βασίλης Διοσκουρίδης (1941-2011).

Ο Β. Δ. γεννήθηκε το 1941 στην Αταλάντη και φοίτησε στη Νομική Αθηνών. Ανάμεσα στο 1978 και το 1997 εξέδιδε το περιοδικό λογοτεχνίας Εκηβόλος, εργάστηκε ως επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής, ενώ από το 1992 μαζί με τη σύντροφό του Τζούλια Τσιακίρη διευθύνουν τον ποιοτικό μικρό εκδοτικό οίκο Το Ροδακιό. Υπήρξε ταυτόχρονα η κεφαλή, το κέντρο ενός λογοτεχνικού κύκλου, της  Εταιρείας φίλων του περιοδικού Εκηβόλος & των εκδόσεων Το Ροδακιό, όπως τυπώνεται σταθερά στα οπισθόφυλλα των βιβλίων τους, αλλά και ο αποτραβηγμένος, στην όψη σχεδόν απόκοσμος ασκητής, διανοούμενος, αισθητής και λάτρης των γραμμάτων. Τον συνάντησα για πρώτη φορά πριν από ενάμιση περίπου χρόνο στο μικρό δυαράκι – γραφείο, δίπλα στο σπίτι τους στην Απόλλωνος, είχα ραντεβού με την Τζούλια. Μίλαγε με πολλές μακρές σιωπές, αρκετές από αυτές παύσεις, κάθε τόσο με τα κίτρινα δάχτυλα του χρόνιου καπνιστή άναβε τσιγάρο. Στοίχιζε τις κουβέντες του με το σταθερό τόνο της φωνής και τη στίξη του γραπτού λόγου. Λόγιος, μπορεί να σκεφτόσουν παλιομοδίτης, αλλά την ίδια στιγμή καταλάβαινες πως τη στάση του την καθόριζε ένα πείσμα όχι εγκεφαλικού, αλλά αισθαντικού, ιδιοσυγκρασιακού σχεδόν διανοητή. Και τις επόμενες τέσσερις πέντε φορές που συναντηθήκαμε μου απευθυνόταν πάντοτε στον πληθυντικό, δε μιλήσαμε ποτέ στον ενικό ούτε με οικειότητα. Πέντε μέρες πριν από τη θανή του, στο καθιστικό τους, σε συνάντηση που νομίζω επεδίωξε η Τζούλια και για μια παραπάνω επικοινωνία μου μ’ εκείνον, μόλο που αδύναμος, όσα μού απηύθυνε – λόγια καίρια και πυκνά πολύ- δύσκολα θα τα ξεχάσω.

Απεβίωσε στη μιάμιση το πρωί της Τρίτης 20 τρέχοντος. Το βράδυ, στο ίδιο καθιστικό, μαζί και με τον πολύ καλό συγγραφέα και φίλο, τον Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, αυτόν που μεσολάβησε πριν από δυο χρόνια για τη γνωριμία μου με την Τζούλια και τον εκλιπόντα, θα γνώριζα και τον έναν μετά τον άλλο τους φίλους του Εκηβόλου, τη συντροφιά που είχε κέντρο εκείνον και που συναντιόντουσαν πια γύρω από τη μνήμη του μόνο. Λιγοστές κουβέντες, ευγένεια, διακριτά πορτρέτα, χαρακτήρες και έκφραση. Δύο μέρες έπειτα, η ίδια συντροφιά, σιωπηλά, με λιτότητα που ταίριαζε στον άνθρωπο, κήδευσε και τη σορό του. Το βροχερό απομεσήμερο της περασμένης Πέμπτης.   


Δευτέρα 26 Δεκεμβρίου 2011

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι: Ο ηλίθιος.


Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε στη Μόσχα το 1821. (Την ίδια χρονιά στη Ρουέν της Νορμανδίας και ο Γκυστάβ Φλωμπέρ, με επιπλέον κοινό ότι ήταν και οι δυο τους γιοι γιατρών. Ο πρώτος έζησε ως το 1881, ο δεύτερος ως το 1880.) Ο Φ. Ν. γράφει τον Ηλίθιο στη διετία 1867 – 68. «Η κεντρική ιδέα του μυθιστορήματος», σημειώνει ο ίδιος σε γράμμα του, «είναι η απεικόνιση του απολύτως θαυμάσιου ανθρώπου. Δεν υπάρχει τίποτα δυσκολότερο από αυτό στον κόσμο, ιδίως τώρα… Το θαυμάσιο είναι ιδανικό, και το ιδανικό, το δικό μας, αλλά και της πολιτισμένης Ευρώπης, δεν έχει δουλευτεί ακόμα». Να σημειωθεί επίσης ότι και ένας τρίτος έξοχος του 19ου, ο Χέρμαν Μέλβιλ, ήταν κι αυτός περίπου συνομήλικός τους (1819 - 1891).

Τετάρτη 21 Δεκεμβρίου 2011

Cesária Évora (1941 -2011).


Η περήφανη γυναίκα, η φωνή του Cabo Verde, απεβίωσε το περασμένο Σάββατο 17 Δεκεμβρίου σε κλινική του τόπου της, στο Μιντέλο του Σάο Βισέντε. Μας γνώρισε τα mornas, τα τραγούδια της μικρής νησιωτικής χώρας της.
Τη φωνή της την έχω συνδέσει συνειρμικά με τα απογεύματα στο Λιβυκό, στη Νότια Κρήτη, εκεί, οδηγώντας το παλιό αυτοκινητάκι μου, δεν έλεγα να ξεκολλήσω από τις κασέτες της, από τις πλέον μακροχρόνιες μουσικές εμμονές μου. Τότε, το 1997. Θα γινόταν βέβαια αργότερα και η κύρια πύλη προς την καμποβερντιανή μουσική και τα στέκια της στη Λισαβόνα, τη μαγική σκηνή του B. Leza μέχρι πριν από λίγα χρόνια (προς τιμήν του θείου της με το ψευδώνυμο B. Leza από την πορτογαλική λέξη beleza που σημαίνει ομορφιά, αυτού που τη μύησε στο τραγούδι), αλλά και τα γεύματα μετά μουσικής τα μεσημέρια Τρίτες και Πέμπτες στην Καμποβερντιανή Ένωση, τα ρεσιτάλ στην Aula Magna, όπως και τους πολύ όμορφους ανθρώπους, στην όψη και στην κίνηση, τους συμπατριώτες της.

Με ήπια μελαγχολία και με ήπια κατάφαση στη ζωή, απόγευμα, κοιτάζει γελαστή την κάμερα, καθισμένη σε ξύλινη καρέκλα με ψαθί, με τα πέλματα χαλαρά και γυμνά, ύστερα, όταν δε θα την καταγράφει πια κανείς, θα στείλει το βλέμμα ήσυχα και θαρρετά μακριά πέρα στον ωκεανό.    





Παρασκευή 11 Νοεμβρίου 2011

Η οικονομία στο λόγο.



Άνοιξε το στόμα του ο Λουκάς Παπαδήμος κι επέστρεψε στον καθεστηκότα πολιτικό λόγο η οικονομία. Η φειδώ, η κυριολεξία, η σύζευξη μορφής και περιεχομένου.



Πέμπτη 13 Οκτωβρίου 2011

Isaac Bashevis Singer: Ο σκλάβος.


Για την εργοβιογραφία και το ύφος του Σίνγκερ έκανα ήδη λόγο σε παλιότερα «υπομνήματα» (1,2,3,4). Τον ιδιότυπο μυθολογικό κόσμο του, τις ιστορίες των εβραίων της Πολωνίας, τον χρησιμοποιεί περίπου ως μία δεξαμενή από όπου αντλεί πραγματολογικά στοιχεία, υλικό της αφήγησης, ποτέ ως τον ιδεολογικό ή ηθικό πυρήνα των ιστοριών του, ποτέ δεν τον "στρογγυλεύει", δεν τον εξωραΐζει, γι' αυτήν άλλωστε τη χρήση του τον βοηθάει το υποδόριο (εξαιρετικής ποιότητος, του τύπου του εβραϊκού) χιούμορ του. Επίσης, ούτε απαιτείται να γνωρίζεις τι είναι το Γιομ Κιπούρ, για να παρακολουθήσεις την περιπέτεια της ζωής των ηρώων του, του Ιακώβ ή της Βάντα / Σάρας, ούτε θα μάθεις τι είναι η Τορά, αφότου θα έχεις διαβάσει το μυθιστόρημα.

Παρασκευή 2 Σεπτεμβρίου 2011

The world's most messed-up country.

(Ελλάδα:) Η διεθνώς πιο χαλασμένη / προβληματική χώρα.
[Από το άρθρο του Steve Rose (Guardian, Σάββατο 27 Αυγούστου 2011): Attenberg, Dogtooth and the weird wave of Greek cinema.]  
Τα σχετικά υπερθετικά μας τώρα και σε ξένες γλώσσες.

Πέμπτη 11 Αυγούστου 2011

Mario Vargas Llosa: Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες.


Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες ανήκει στα πιο σημαντικά και πρωτότυπα μυθιστορήματα του συγγραφέα, κατά την εκτίμηση των μελετητών του. Αδιαμφισβήτητα οι μεγάλες αρετές του Λιόσα είναι παρούσες και εδώ: η οικονομία (σε μικρή και μεγάλη δομή), ο εγκιβωτισμός των επιμέρους ιστοριών που δεν ανακόπτει την κύρια ροή, η ικανότητα του συγγραφέα να ανεβάζει από το ασυνείδητο όσο και να διατάσσει το υλικό του στον ειρμό της εκτενούς αφήγησης.

Τρίτη 21 Ιουνίου 2011

J. D. Salinger: Εννέα ιστορίες.


Ο Σάλιντζερ (1919-2010) εξέδωσε τρία μυθιστορήματα, με πρώτο και γνωστότερο το «Φύλακα στη σίκαλη» (1951). Από τα δημοσιευμένα 35 διηγήματά του σε διάφορα περιοδικά, επέτρεψε να εκδοθούν όσα κατά τη γνώμη του μπορούσαν να αντέξουν στο χρόνο, τα περιεχόμενα στις «Εννέα ιστορίες» (1948-1953, έκδοση 1953).
Αν πρέπει να προσδιορίσουμε τις «Εννέα ιστορίες» από το πού και το πότε, πρόκειται για ψηφίδες της μεταπολεμικής Αμερικής. Αλλά βρισκόμαστε στην επικράτεια της νεωτερικής λογοτεχνίας, άρα και ο όποιος ρεαλισμός ή άλλη ξεκάθαρη πρόθεση προγραμματικά δεν είναι καθόλου σαφείς.

Πέμπτη 16 Ιουνίου 2011

Mario Vargas Llosa: Η γιορτή του τράγου.



Ο Μ. Β. Λιόσα γεννήθηκε το 1936 στο Περού. Σπούδασε στη φιλοσοφική σχολή της Λίμα και έκανε το διδακτορικό του (για τον Γκαρσία Μαρκές) στο πανεπιστήμιο της Μαδρίτης. Έζησε στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Βαρκελώνη. Δίδαξε λογοτεχνία σε πολλές χώρες. Το 1990 έθεσε δίχως επιτυχία υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές του Περού. Έγινε γνωστός, μεταφράστηκε από το πρώτο του μυθιστόρημα, το «Η πόλη και τα σκυλιά». Το έργο του συναπαρτίζουν κυρίως μυθιστορήματα, αλλά και θεατρικά, άρθρα, μελέτες. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία, με κορυφαίο το Νόμπελ του 2010.
Ο τράγος του τίτλου στο μυθιστόρημα του Λιόσα είναι ο στρατηγός Τρουχίλιο, ο στυγνός δικτάτορας της «Δομινικανής Δημοκρατίας» από το 1930 ως το 1961.

Δευτέρα 13 Ιουνίου 2011

Ο λαϊκισμός αργοπεθαίνει.

Να σου φέρνει πόνο στα μηνίγγια ο ρόγχος του και ζάλη η αποφορά από τις ανοικτές πληγές του. Αλλά δεν πρόκειται να πεθάνει. Όχι προτού μας καταβροχθίσει όλους, και τον τελευταίο.

Πόση κατάθλιψη και πόσος ζόφος.

Σάββατο 11 Ιουνίου 2011

Γιώργος Ιωάννου: με μειλιχιότητα, με ύφος απαράμιλλο.



Ο Γ. Ι. γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 20 Νοεμβρίου του 1927. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, ο πατέρας του εργαζόταν μηχανοδηγός στους σιδηρόδρομους. Ο Γιώργος (Σορολόπης του) Ιωάννου άλλαξε επισήμως το όνομά του σε Γιώργο Ιωάννου, επέλεξε δηλαδή για επίθετο το πατρώνυμό του. Σπούδασε στο τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., εργάστηκε στην ιδιωτική και αργότερα δημόσια μέση εκπαίδευση. Εξέδωσε δύο ποιητικές συλλογές και σταδιακά από το 1961 στράφηκε προς την πεζογραφία. Μοίρασε το ώριμο συγγραφικό του έργο σε πεζά (διηγήματα / πεζογραφήματα), χρονογραφήματα, μεταφράσεις, δοκίμια, λαογραφικού ενδιαφέροντος ποικίλες εργασίες. Λόγω των επιπλοκών μιας απλής εγχείρισης προστάτη, πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου του 1985, σε ηλικία 58 χρόνων.

Τον Γ. Ι. θα πρέπει να τον διάβαζα ήδη το 1979, -θυμάμαι να μου είναι γνώριμος όταν τον άκουγα σε μαγνητοφωνημένα ρεπορτάζ από διαλέξεις του, στα «Καθημερινά», την εκπομπή του Άρη Δαβαράκη και της συχωρεμένης Μαρίκας Τζιραλίδου στο Τρίτο του Μάνου Χατζιδάκι.

Δευτέρα 7 Φεβρουαρίου 2011

Σελίν: Ταξίδι στην άκρη της νύχτας.

Ο Λουΐ Φερντινάν Ωγκύστ Ντετούς , -το πλήρες όνομα πίσω από το λογοτεχνικό ψευδώνυμο (παρμένο από το μικρό όνομα της γιαγιάς του) Σελίν-, γεννήθηκε στο Παρίσι το 1894. Πήρε μέρος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αργότερα σπούδασε ιατρική. Το ταξίδι άρχισε να το γράφει το 1929, το εξέδωσε το 1932. Σκανδάλισε, διαβάστηκε πολύ, δέχτηκε κάθε είδους κριτική, από λιβέλους ως διθυράμβους. Για την αντισημιτική και φιλοναζιστική του στάση, ο Σελίν, μετά τον πόλεμο αναγκάστηκε να ζήσει εκτός Γαλλίας (για ένα διάστημα μάλιστα φυλακίστηκε), έως το 1951, οπότε αμνηστεύτηκε, και έκτοτε αποσύρθηκε στο παρισινό προάστιο Μεντόν. Συνέγραφε ως το θάνατό του, το 1961. Το έργο του περιλαμβάνει συνολικά δέκα μυθιστορήματα.
Ο Σελίν αδιαμφισβήτητα ανήκει στους πλέον ιδιοφυείς της νεωτερικής λογοτεχνίας, εκείνες τις τόσο εύφορες για τις τέχνες πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Αυτός που σε κάθε αφορμή διακήρυσσε ότι το να αφηγούμαστε απλώς ιστορίες είναι κάτι ασήμαντο, σημασία έχει το πώς, το ύφος με το οποίο τις αφηγούμαστε.

Τρίτη 11 Ιανουαρίου 2011

Τα σχετικά υπερθετικά.

Στο Βήμα της Κυριακής (09-01-2011), σε τίτλους συνεντεύξεων:
Λευτέρης Παπαδόπουλος «Γίναμε η χώρα με τους χειρότερους ανθρώπους». (Από τη Μυρτώ Λοβέρδου.)
Γιάννης Τσεκλένης «Ζούμε στην πιο άσχημη πρωτεύουσα του κόσμου». (Από τη Μαρία Θερμού.)
[Οι υπογραμμίσεις των υπερθετικών δικές μου.]

Τετάρτη 5 Ιανουαρίου 2011

Τι έχεις, βρε Αλέξανδρε, κι αναστενάζεις;

«…Και εις περίεργος άνθρωπος με χονδρόν άσχημον πρόσωπον, με παχύτατον μύστακα επικαθήμενον ως στοιβιά επί των μήλων των παρειών του, έως τους οφθαλμούς, ημιναύτης και ημιεργάτης και ημιεκφορτωτής (ούτος ήτο ο Αλέξανδρος Χάραυλος, ο ίδιος όστις πηδαλιουχών ποτέ εν μακρώ ταξιδίω, κατά την Μαύρην Θάλασσαν, επί μεγάλου πλοίου, την νύκτα, ηρωτήθη υπό του πλοιάρχου, περιπατούντος κατά μήκος του καταστρώματος από την πρύμνην έως την πρώραν: ‘Τι έχεις, βρε Αλέξανδρε, κι αναστενάζεις;’ Κ’ εκείνος απήντησε: ‘Συλλογίζομαι, καπετάνιε, πώς θα τα πληρώσουμε, τόσα εκατομμύρια που χρωστάει το Έθνος!’) ∙» [Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, Ολόγυρα στη λίμνη, 1892, εκδόσεις Δόμος, τόμος Β’, σελ. 386.]

Από την προχτεσινή -δίκην μνημοσύνου- περιδιάβασή μου σε αγαπημένες σελίδες του Α.Π.. Και να σκεφτεί κανείς ότι το παραπάνω απόσπασμα δεν είναι παρά ανεκδοτολογικού τύπου λεπτομέρεια, η οποία μάλιστα δίνεται παρεμπιπτόντως, σε παρένθεση…

Δευτέρα 3 Ιανουαρίου 2011

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, 3 Ιανουαρίου 2011: η πρώτη εκατονταετηρίδα.


Εκατό χρόνια από το θάνατο του Α. Π. (03-01-1911).
Σαν ελάχιστο μνημόσυνο σήμερα, ας του αφιερώσουμε μία ώρα ανάγνωσης. Συμβολικά. Τουλάχιστον μία ώρα.

Ευχές για το 2011.

Να μην κρατήσει πολύ αυτή η πένθιμη, βουβή αναμονή. Να τελειώσει μια ώρα αρχύτερα. Προτού εξαντληθούμε από την ορθοστασία. Στεκόμαστε στο κατώφλι όρθιοι, αμίλητοι, δεν ξέρουμε πότε θα ξεκινήσει η πομπή, ακούς κάπου – κάπου έναν να ψιθυρίζει κάτι από δω, άλλον από κει, δεν ξέρουμε καν αν τελικά θ' αναβληθεί. Αλλά και για πόσο ν' αναβάλλεται ένα ξόδι; Πάντως, ας μην κρατήσει άλλο αυτή η αναμονή.
Και τις καθιερωμένες: λιγότερος λαϊκισμός από και προς όλους (άμποτε να συμβεί), όπως και καλή υγεία, πολλή και δυνατή λογοτεχνία.